منتهی الدرایه (کتاب)
کتاب «منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة» تألیف آیت الله سید محمدجعفر جزائرى شوشترى مروج (م، ۱۳۷۷ شمسى)، از علماى شیعه و از اساتید بزرگ حوزه علمیه قم و نجف اشرف و از علماى مشهور منطقه خوزستان است. این کتاب از شرحهاى مشهورى است که بر کتاب کفایة الأصول نگاشته شده و در حوزه علمیه نجف و قم با استقبال فراوانى مواجه گردیده است. طلاب و اساتید دوره سطح به هنگام مطالعه کتاب کفایه از این شرح بهره فراوان مى‌برند. این اثر ارزشمند در توضیح و نقد مطالب کفایه از قدرت فراوانى برخوردار است.
موضوع کتاب
کتاب منتهى الدرایة در شرح و توضیح عبارات و مطالب کتاب کفایة الأصول نوشته محقق خراسانى است. این کتاب همچنین داراى تعلیقه‌هاى متعددى بر کتاب کفایه است. مؤلف در بخشى از این کتاب به نقد و بررسى نظرات آخوند خراسانى پرداخته و علاوه بر طرح دیدگاه‌هاى اصولى علماى بزرگ، آرا و نظریات اصولى خود را نیز ارائه داده است.
آیت الله سید محمدجعفر مروج خود در مقدمه‌اى که بر کتاب نگاشته در این باره مى‌گوید: «کتاب کفایة الأصول نوشته محقق و فقیه اصولى، استاد علماى شیعه در قرن چهاردهم، دریاى متلاطم علم و دانش، شیخ محمدکاظم خراسانى قدس‌سره الشریف است. این کتاب محور مباحث اصولى در مراکز علمى مى‌باشد. مؤلف در آن افکارى نو و روشن و نتایج دیدگاه‌هاى استوار خود را به ودیعه نهاده است. این کتاب شامل تحقیقاتى است که دانشمندان شهرها از زمان انتشار آن در تمام اعصار براى بهره بردن به سوى آن مى‌شتابند. این کتاب بسیار خلاصه و پیچیده است لذا دوست داشتم تا تعلیقه‌اى بر آن بنویسم که پرده‌هاى آن را کنار زند و به جستجوى اسرار آن پردازد، مجملات آن را بیان و مطالب پنهان آن را آشکار سازد. به این جهت این حواشى را بر آن نگاشتم و نام آن را "منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة" نهادم. من در این کتاب به توضیح مقصود مصنف اکتفا کرده‌ام و با بیانى واضح و عباراتى روشن و تفسیرى روان به شرح عبارات ایشان پرداخته‌ام تا کمکى باشد براى برادرانم که طالب علم و فضیلت و مشغول فراگیرى متن کتاب کفایة الأصول مى‌باشند». (مقدمه کتاب منتهى الدرایة)
ویژگیهاى کتاب
- مؤلف در این کتاب به بررسى دیدگاه‌هاى اصولى گوناگون پرداخته و بعد از آن نظریات خود را نیز مطرح نموده است.
- از دیگر ویژگیهاى این کتاب اشاره به نام علمایى است که صاحب کفایه نظریاتى را از آنها مطرح نموده ولى اشاره‌اى به نام آنها ندارد.
- وى در این کتاب گاهى به بررسى و مقایسه عبارات علماى علم اصول با عبارات آخوند خراسانى در کفایه مى‌پردازد و گاهى عبارات کفایه را بر آنان ترجیح مى‌دهد.
- وى در این کتاب گاهى نیز به بحثهاى لفظى پرداخته و مرجع ضمیر و صله و موصول و فاعل و مفعول را براى توضیح عبارات کفایه مشخص کرده است.
- مؤلف گاهى مباحثى جداگانه و مستقل را که مناسبتى با مباحث کفایه دارد آورده و مفصلاً به بحث درباره آنان مى‌پردازد، مانند خاتمه‌اى درباره حج که در مبحث اِجزاى امر اضطرارى آورده است.
- وى در این کتاب به پیروى از مرحوم آخوند که مباحث فلسفى را وارد مباحث اصولى کرده، به طرح مباحث فلسفى و استفاده از اصطلاحات آن پرداخته است مانند وجود و ماهیت، عرضى و ذاتى و...
- مؤلف داراى نسخ متعددى از کفایه بوده و گاهى به بررسى نسخه‌هاى گوناگون کتاب مى‌پردازد، مانند نسخه حاشیه علامه جلیل شیخ عبدالحسین رشتى از شاگردان آخوند خراسانى. وى در برخى موارد نسخه ایشان را ترجیح مى‌دهد.
محتوای کتاب
صفحات این کتاب از سه بخش تشکیل شده است:
- متن کفایه.
- توضیح عبارات کفایه که با شماره گذارى مشخص شده است.
- تعلیقه و نظریات مؤلف درباره مطالب کفایه. در برخى صفحات که مؤلف دیدگاه خاصى نداشته به بخش اول و دوم اکتفا شده است.
آیت الله سید محمدجعفر مروج در این کتاب به دیدگاه‌هاى اصولى بسیارى از علماى بزرگ علم اصول و یا کتابهاى آنان توجه و یا اشاره دارد مانند:
- «عدة الأصول» شیخ طوسى
- رسائل، مکاسب و تقریرات شیخ انصارى
- «قوانین» میرزاى قمى
- الفصول الغرویة شیخ محمدحسین اصفهانى
- بدائع الأفکار میرزا حبیب الله رشتى
- حاشیه علامه جلیل شیخ عبدالحسین رشتى بر کتاب کفایه و بسیارى دیگر از منابع مهم علم اصول.
وى گاهى نیز به نقل از اساتید و مشایخ خود نظریاتى را از علمایى مانند میرزاى نائینى، میرزاى شیرازى، محقق دوانى، محقق طوسى، میرداماد و شیخ انصارى مطرح مى‌کند.
تاریخ تألیف و چاپ
آیت الله سید محمدجعفر مروج تألیف کتاب منتهى الدرایة را در سال ۱۳۶۲ هجرى قمرى در شهر نجف اشرف به پایان رسانیده است. وى که در آن هنگام مشغول به تدریس کتاب کفایه در حوزه علمیه نجف اشرف بوده در آن هنگام موفق به چاپ کتاب نشده است. ۲۶ سال بعد که کتاب آماده براى چاپ مى‌شود ایشان با تجدید نظر در بخشى از مباحث، برخى از توضیحات اضافى را حذف نموده و بخشى دیگر را که توضیحى نبوده‌اند به عنوان تعلیقه در پایین صفحه جدا نموده‌اند.
این کتاب در سال ۱۳۸۸ هجرى قمرى توسط چاپخانه نجف (مطبعة النجف) به همت فرزند بزرگوار مؤلف سید محمدعلى مروج به چاپ رسیده است. پس از آن که مؤلف به شهر قم مهاجرت نمودند این کتاب در سال ۱۴۱۲ هجرى قمرى توسط انتشارات دارالکتاب تجدید چاپ شده است. این کتاب از آن تاریخ تا حال به دلیل استقبال فراوان فضلاى حوزه چندین بار دیگر نیز توسط همین انتشارات به چاپ رسیده است.
منبع
- نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.
متن کتاب
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||